Bir şiir, bir insanın geleceğini biçimlendirdi…

Bir şiir, bir insanın geleceğini biçimlendirdi…

 

Her gencin başından geçmiştir, karşı cinse duyulan bir duygu, o duyguyu ifade etmek için, onun ilgisini çekmek için yollar aranır. Ulus devleti zamanında bizim geleneklerimizin içinde karşı cinse duygular, şairlerden alınan ödünç cümleler ile ifade edilirdi. En iyi duyguyu yakalandığına inanılan dizeler bir mektuba iliştirilir, açıkça ifade edilemeyenler, ima edilir. Bu sayede platonik aşk için bir adım atılır. Her platonik birliktelikle bitecek değildir elbette ama karşı cinse duyulan platonik aşklar, gençlere ya da buluğ çağından genç olmaya adım atılırken hormonların ihtiyacını karşılarken, aynı zamanda toplumsal kültüründe yansımasını görürüz…  

 

Her zamanın aşkı ve ifade biçimi farklıdır, her zamanın ruhuna uygun adımlar atılır… henüz köyden kente göç yolunda oluşturulan kültür, birbirini tanımayan, bir biri ile ilişkisi dahi olmayan kültürlerin ilk buluşması zamanında bir okula giden çocuğun başından geçen pişmiş tavuğun başına gelmeyecektir… Platonik aşk yaşayan gençler birbirine mektuplar atar, yolu gözlenir, bir anlık bakış için, fırsat kollanır bir kelime söyleyebilmek için… O dönemde yasaklı bir şairin şiirleri el altından toplum içinde dağılmaktadır. Şiire yeni bir soluk, ses getiren Nazım Hikmet şiirleri yasak değildir aslında ama ulus devleti içinde kendisine görev edinmiş hakimler, savcılar, polis, bekçi artık devleti kim temsil ediyorsa onlar üzerlerine anti komünist misyonu yükleyerek toplumun “iyiliğini” düşünmektedir… bir arama sırasında ele geçen mektup ve o mektupta yer alan şiir, platonik aşk yaşayan bir gencin tüm hayatını değiştirecektir…

 

Bir şiir ile başladı değişim!

 

Polis karakolunda gözdağı yetmemiş, genç hakkında dava açılmıştır. Komünist bir şairin şiirini sevgilisine yazdığı mektupta kullanmaktan ama şiirde komünizm propagandası yoktur ama şair komünisttir. Komünist şairinin şiirini paylaşıyorsa eğer, "potansiyel suçludur", o halde hemen kuruluştan gelen bir “iyilik” güdüsü ile düşman olarak algılanır ve cezası kesilir… Henüz 18 yaşının altında olan çocuk, başka şehirde bulunan psikiyatri kliniğinde akli dengesi yerinde mi diye kontrol edilir, o “deliler evinde” ömür boyunca üzerinde taşıyacağı travmalar oluşur… Sonuçta okuduğu okuldan atılır, toplumdan dışlanır, ailesi bu durumdan büyük yara alır ve tayını çıkan baba ile birlikte yaşadıkları şehirden uzaklaşırlar… Bir anlamda çocuk yüzündedir sürgün! Bir anlamda uzaklaşmaktır var olan ve teşhir edildikleri yerden… Okuldan atılan bir çocuk aile içinde kalır ve kendisini okumaya verir. Okulu artık aile içindedir, yazdıklarını dergilere gönderir… O sırada davası devam eder ve sonuçta beraat eder. Okula dönüş yapar ama İstanbul’da… Onun hayatına anlam veren, değiştiren, biçimlendiren ve karakterini oturtan şehir… Yeni cumhuriyetin büyük şehri, Osmanlı imparatorluğunun başkenti… Kalabalık içindedir, öne çıkmadan okulunu rahatlıkla okuyacağı bir ortam vardır… Geçmişi onu izlemeyecektir diye düşünür ama ömür boyu o geçmişte yaşadığı travma hep peşindedir. Bir daha sevebileceği kızlara şiir yazamaz…

 

Zaman geçer, şiirleri, yazıları dergilerde yer alır, ödül alır ve dönemin önemli insanları ile tanışır, bu arada edebiyat dünyasında Nazım Hikmet’e yapılan haksızlık açık açık konuşulur olur... Onu kurtarmak için girişimler olur, imzalar toplanılır…  Nazım Hikmet özgür kalsın diye Fransa yolculuğu da göze alınır ve okumak bahanesi ile oraya gidilir ve orada Türkiye tarihinin başka yönünü görür… Aydınlar ile tanışır, enternasyonalist olduğu söyleyen komünistler başka ülkelerin komünistlerini tanımadığı gerçeği ile karşılaşır… o dönemde Türkiye içinde çok partili geçiş sürecinde tartışmaların etkisi ile Mustafa Kemal’in devrimci yönü ile tanışır… Ulus devleti bakış açısına uygun oluşturulmuş tarih kitapları ile o ulus devleti içinde kurtuluşun “yarım kalmış” devrim sürecinin tamamlanması ile olacağına karar verir… O artık “milli demokratik” devrimcidir! Solun Kemalist yorumunu benimser ve toplum içinde oluşan tüm gelişmelerden bağımsız kendisine özgü bir duruşu geliştirecektir…

 

Yeni anlayışına uygun şiirler, romanlar, senaryolar yazar.

 

Yeni anlayışına uygun bir çevre içinde yer almaya başlar, o artık yolunu çizmiştir… Evlilik yaşamı, sinema içinde ve sinemacıların oluşturduğu ortamdadır. Eşinden ayrılmış olsa da yazdığı senaryoları eşine gönderir… Birlikte birkaç projede yer alır, kardeşi sinema sektörü içindedir, eşi dönemin popüler sanatçısı Sadri Alışık’tır… Yeni çevre içinde arkadaşlıkların yanında akrabalık ilişkileri de oluşur… Birçok yerde çalışmak zorunda kalır. Yaptığı işlerden kaynaklanan ülkede gelişen her olaya karşı duyarlıdır, yazdığı yazılarına yansır, geçmişten yaşadığı tedirginliği vardır, ona rağmen içinden gelenleri yazmaya da devam eder. Üç gencin idamı karşısında kayıtsız kalamaz ve onlara dair şiir yazar… Bugün sosyal medyalarda hala yer alan popüler birçok şiirin altında imzası bulunmaya devam etmektedir.

 

Elbette şu ana kadar yazdığım şairin hakkında bilgilerden kimden bahsettiğimi anlamışsınızdır; Atilla İlhan!

 

Atilla İlhan bugünlerde yeniden İstanbul’da istiklal caddesinde yer alan tiyatro salonlarında gözükmeye başladı. Ona hayat veren Metin Boran, hem yazdığı, hem de oynadığı, yönettiği bir oyun ile seyircilerin karşısında biyografik oyun ile çıkmaktadır… Metin Boran’a sahnede eşlik eden Nurhayat Yıldırım oyuncu olmasının yanında yönetmen yardımcısıdır… İkilinin hayat verdiği oyunun teknik alt yapısında ışık tasarımında Koray Çetin imzasını görüyoruz. Kostümde Egenez Azak, dekorda Melis Tamtaş imzasını görmekteyiz… Yapımcılığını Rampa Tiyatro’nun yaptığı oyun iki sezonda birçok sahnede gösterimde olmaya devam ediyor. Anadolu turnesine çıkacak olan oyun seyircilerin karşısında Atilla İlhan’a hayat vermeye devam ediyor…

 

İsmail Cem Özkan

 

Sisler Bulvarında Attila İlhan

 

Konsept-Kurgu- Anlatı: Metin Boran

Yönetmen Yardımcısı: Nurhayat Yıldırım

Dekor: Melis Tamtaş

Kostüm: Egenaz Azak

Işık Tasarım: Sümer Tanrıöğer

Asistanlar: Sinem Toprak, Nazlıcan Olgun

Işık Kumanda: Koray Çetin

 

Bir ruhun hikayesi

Bir ruhun hikayesi

 

Karanlık bir salon, sahnenin ortasında bir merdiven, yukarıya doğru girdap oluşturacak şekilde çıkıyor. Merdivenlerin etrafını oluşturan görünmez bir demir parmaklık var, onları aydınlatan ışıklar. Iışık bir tutsaklığı, özgürlükten yoksun olmayı sembolize ediyor… Merdiven, ışık ve yukarıya doğru oluşturulan sonsuzluğa bakışış… Bir teleskopun içinden “gelin hayatıma bakın!” diye haykıran sessiz bir çığlık…

 

Şiir imgeleri, sahnede vücut bulmuş; merdiven ve ışık ile…

 

İlk imgeler bize yani seyirciye sessizce tokat atıyor, uzun soluklu bir şiirin ilk hecesi, ilk harfidir sahnede duran merdiven.

 

Girdabın içinde yolculuk!

 

Sahnenin arkasında açılan bir kapı (perde) aralığından sahneye doğru gelen beyazlara bürünmüş bir kadın. Şiir, kadın üzerine olacak; kadının isyanı varoluş sorunu ya da yaşadığı sorunun teleskop ucundan bize sunumu… Sahnenin ortasında yuvarlak bir platform, platformun hareket edeceği üzerine atılan ilk adım ile oluşan titreşim ile anlıyoruz… Bizi teleskop ile öznelden genele ya da iç hesaplaşmadan dışarıda ki yansımasına doğru yolculuğa hazırlanan, uzaya doğru adım atacak astronotlar gibiyiz… Sis, duman ile bizi bir zirveden ufka bakan gibi duygulara hapsediyor.  Güneşin ilk ışıkları ile oluşan buğu ve bulut hareketinin o romantik görüntüsü…

 

Oyunda çok az müzik kullanılmış, çünkü şiirin, konuşma metninin müziği daha öne alınmış, seyirciyi şiirin müziği kucaklıyor.

 

Şiir gücünü müzikten almaz, tersine müziğe güç verir.

 

Her cümle, her hareket bir imgeyi içinde barındırıyor. O kadar çok imgeler ve hareketlerin üst üste gelmesi yüzünden bizler anlatılanı tam içselleştirirken arkasından başka bir şiirin örgüsü içine alınıyoruz.

 

Şiir’de de müzik gibi arada boşluklar olur. O boşluklarda dinleyici, yazarın, şairin anlatmak istediğini anlasın, içselleştirsin ve yeni başlayacak olan cümlelere hazırlasın diye bir solukluk boşluk yaratılır…

 

Sahnede o kadar arka arkaya cümleler kuruluyor ki, o kadar konudan konuya geçiliyor ki biz şimdi neredeyiz diye durup düşünecek zaman bile bırakmıyor. Oyunun konusu içinde kocasına duyulan saygı, hayranlık ve onun sonucunda oluşturulmuş olan yaratılan zirveye konulması ve o çukurdan zirvede duran kocaya bakış. Olayların örgüsü öyle bir gelişir ki, zaman içinde kocanın dokunulmaz gibi gözüken özelliklerine dokunuş, arkasından aile, papaz olan baba, anne ve onlar ile kocanın karşılaştırılması.

 

Viktoria, kafanın içinde oluşturulan o zirveden kocasını indirilmesi ve ölümüne giden yolda kendisi ile eşitlenmesi… Kocanın zirveden düşmesi, tabut içinde kalafatta yatan kocaya karşı öfkenin, birikimlerin bir anlamda kusulması ve zirveden toprağın altına alınışı…

 

Bir kış günü, karın altında eğilen çam ağaçları ve o ağaçların kara karşı direnişi ile paralellik kurulması ve bir odadan hayata bakan bir kadının varoluşunu sorgulamasının şiir dili ile yazılmış tarihi…

 

İngmar Bergman cümleleri İpek Özgüven’in ellerinde Türkçeye uyarlanması, Serap Eyüboğlu yönetiminde sahneye aktarılması ile şiirin imgeleri, tiyatroya uyarlaması ve Zeynep Erkekli şahsında vücut bulmasıdır… Kış günü patlayan bir yanardağın lavıdır üzerimize doğru gelen imgeler…

 

Bizi uzun soluklu ve arka arkaya işlenen konular ve kadının varoluş sorunu bir odadan, bizi teleskopun içinde hareket eden ışık taneciği gibi tarihinin ayak izi peşinde sürüklemesine şahitlik ettik…

 

Elbette Zeynep Erkekli üzerine aldığı role hayat verirken kendi deneyimlerinden ve birikiminden de yararlanıyor. İngmar Bergman’dan Zeynep Erkekli’ye uzanan bir zaman sürecinde ışığın hareketine şahitlik ediyoruz. Uzayda bizim gördüğümüz ışık binlerce, hatta milyonlarca yıl önce kaynağından doğmuş ve uzun bir yolculuktan sonra bize ulaşmasıdır. Biz, o ışık taneciğinin o yuvarlak merdivenin oluşturmuş olduğu girdabın içinde üzerimize savrulan imgeler içinde kaldık…

 

Usta oyuncunun üzerine giydirilen kıyafette, benim gözüme takılan ayakkabıları oldu, ayakkabı bağcığı kapalı alan içinde tek başında kalanlarda olmaz, çünkü o bağcık aynı zamanda hayatta kalmak ile ölüm arasında olan bir kapı kilidi gibidir. Ondan dolayı tek başına kalan bir varoluş sorgulayan kadının ayağında bağcıklı ayakkabının olamayacağını düşünüyorum… Elbette oyunun sonunda Viktoria nerede olduğu daha somutlaşıyor ama o somutlaşma sürecinde kıyafet bizi sona tam hazırlanması gereklidir diye düşünüyorum. Onun dışında her anı, her imgesi üzerine uzun uzun düşünülmüş ve emek verilmiş bir çalışma, baştan da yazdığım gibi araya boşluklar bırakılmış olsaydı…

 

Genel olarak ödenekli tiyatrolarda, tiyatro tarihine ya da ülkelerin tiyatro tarihine iz bırakmış daha büyük bütçeli oyunların oynanması tarafındayım, çünkü özel tiyatroda oynanmayacak çok oyun var ve bizler bu oyunların çoğundan haberimiz bile yok. Ödenekli tiyatrolar o haberimiz olmayan oyunların sahnelerimize taşınması ve haberimizin olması sağlanmalıdır diye düşünenlerdenim…

 

İsmail Cem Özkan

 

Bir Ruhun Hikayesi

 

Yazan: İngmar Bergman

Uyarlayan: Benedicte Acolas

Çeviren: Serap Eyüboğlu

Dekor Ve Kostüm Tasarım: Gülhan Kırçova

Işık Tasarım: Akın Yılmaz

Müzik: Türkü Deyiş Çınar

Hareket Düzeni: Gizem Bilgen

Dramaturg: Derya Özer

Yönetmen Yardımcısı: Zeynep Erkekli

Asistanlar: Demet Ergün, Ilgın Canan Arslan

Oyuncu: Zeynep Erkekli